Küresel ısınma son zamanlarda insana zarar veren en ciddi tehditlerden biri haline gelmiştir. Küresel ısınmaya sebep olan etkenlerin başında fosil yakıtların kullanılmasıyla ortaya çıkan karbon emisyonları ve sera gazı emisyonları gelmektedir. Sera gazı ve karbon emisyonu, genellikle insan kaynaklı faaliyetler sonucunda oluşarak ve oluşan karbon atmosfere salınmaktadır. Değişik sektörlerde fosil yakıt kaynaklarının kullanılmasıyla birlikte, atmosferdeki sera gazı ve karbon emisyon miktarı artış göstermiştir. Küresel ısınma ve iklim değişikliğinin zorlukları ile karşı karşıya gelinmesi, CO2 emisyonlarının ve diğer zararlı emisyonların azaltılmasını zorunlu hale getirmiştir. İyi tasarlanmış bir karbon vergisi, iklim değişikliği riskini azaltabilir, emisyon azaltım maliyetini en aza indirebilir, düşük karbonlu teknolojilerde yeniliği teşvik edebilir ve yeni kamu geliri yaratabilir. Bu kapsamda, Avrupa Birliği, Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması (SKDM) oluşturmuştur. SKDM bir çevre politikasıdır ve 2050 yılına kadar iklim bakımından nötr seviyeye ulaşmayı hedefler.
Sınırda Karbon Vergisi Neden Oluşturulmuştur?
Avrupa Yeşil Mutabakatı, yeşil ekonomik dönüşüm temelli uluslararası bir iklim rejimidir. Temmuz 2021’de yayımladığı ‘’Fit For 55’’ yol haritasında, Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması’nı açıklamıştır. 2050 yılına kadar karbon nötr bir kıta olma hedefi olan Avrupa Birliği (AB), bu hedefe ulaşabilmek için karbon vergisi ve Emisyon Ticaret Sistemi’ni (ETS) devreye aldı. Ancak karbon vergisi ve ETS şirketlere ciddi maliyetler yükleyebileceğinden şirketler üretimlerini kıta dışına taşıyıp “karbon kaçağına” sebep olabilmektedirler. Bunun önüne geçebilmek için AB, Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizmasını (SKDM) 2023 yılı itibariyle hayata geçirdi. Bu kapsamda, demir-çelik, çimento ve gübre başta olmak üzere üretimleri sırasında yoğun karbon salımına neden olan sektörlere ait ürünlerin AB dışından ithal edilmesi halinde ithalatçı için ek vergi yükü getiren bu mekanizma ile karbon kaçağının engellenmesi hedeflemektedir.
Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması Kimleri Kapsar?
Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması ile belli sektörlerden karbon içeriklerine göre sınırda belirli bir oranda ‘’Karbon Salım Vergisi’’ alınması hedeflenmiştir. AB üyesi olmayan tüm ülkelerden yapılan ithalat SKDM kapsamına girmektedir. Bununla birlikte, Emisyon Ticaret Sistemi’ne katılan veya AB’nin emisyon ticaret sistemine bağlı olan bazı üçüncü ülkeler mekanizmanın dışında tutulmaktadır. Bu çerçevede, düzenlemenin başlıklı ekinde yer alan İzlanda, Lihtenştayn, Norveç, İsviçre ülkeleri ile Büsingen, Heligoland, Livigno, Ceuta ve Melilla bölgeleri kapsam dışında tutulmaktadır.
Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması Süreci Nasıl İlerleyecektir?
Avrupa Yeşil Mutabakatı’nın önemli bir parçasını teşkil eden Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması‘na ilişkin (AB) 2023/956 sayılı Tüzük AB Resmî Gazetesi’nde 16 Mayıs 2023 tarihinde yayımlanmıştır.
SKDM Tüzüğünün geçiş dönemi 1 Ekim 2023 tarihi itibariyle başlamıştır. 1 Ocak 2026 yılına kadar geçiş dönemi olacaktır. Geçiş döneminde AB ithalatçıları herhangi bir mali yükümlülük altına girmeyerek, SKDM mekanizmasına tabi ithal ürünlerde gömülü emisyonları raporlayacaktır. Emisyonların raporlanmasına ilişkin kurallar ve gereklilikler uygulama tasarrufları aracılığıyla AB Komisyonu tarafından detaylandırılacaktır. 2026’tan sonraki döneminde gerçekleşen emisyon verilerinin akredite bir doğrulayıcı kuruluş tarafından doğrulanması gerekecektir. 1 Ocak 2026’dan itibaren ise yetkilendirilmiş SKDM beyan sahiplerinin gömülü emisyonlarına karşılık gelen SKDM sertifikalarını almaları gerekecektir.
AB ithalatçıları bir yıl önce ithal ettikleri mal miktarını ve toplam gömülü emisyon miktarlarını her yıl 31 Mayıs tarihinde beyan edecek ve bu miktarlara tekabül eden SKDM sertifikalarını teslim edeceklerdir.
Avrupa Birliği’ne ihraç edilen ürünlerdeki gömülü karbon emisyonlarının enerji verimliliği ve temiz enerjiye geçiş gibi yöntemler ile düşürülmesi suretiyle uzun dönemde rekabet gücünün korunması ve artırılmasıdır. Bu bağlamda Türkiye’de SKDM kapsamına giren sektörlerdeki gömülü emisyonları azaltmak için gerekli olan yatırımların ve teknolojik girişimlerin finansal olarak desteklenmesi faydalı olacaktır.
Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması Ücretlendirmesi Nasıl Olacak?
AB, SKDM ile üretim esnasında salınan karbon emisyonları için AB Emisyon Ticareti Sistemi‘ni (ETS) yansıtacak şekilde ithal ürünler için ilave ücret getirmekte, böylelikle diğer ülkelerde daha temiz üretim yapılmasını sağlamayı ve AB üreticilerinin rekabetçiliğini korumayı hedeflemektedir.
SKDM ücretlendirmeleri 3 ana başlıkta toplanmaktadır.
- SKDM Sertifikaları: İthalatçıların ithal ettikleri eşyadaki gömülü emisyonların fiyatını ödemek için kullanacakları araçtır.
- Sertifikaların Fiyatı: Salınan ton CO2 başına avro cinsinden ifade edilen AB ETS tahsislerinin önceki haftaya ait ortalama ihale fiyatını yansıtacaktır.
- Üçüncü Ülkelerdeki Karbon Fiyatı: Hiçbir ithalatçıya aynı emisyonlar nedeniyle iki kez mali külfet yüklenmemesi için ithalatçıların SKDM sertifikalarında imalat ülkesinde ödenen her türlü karbon fiyatıyla aynı seviyeye kadar indirim talep etme fırsatına sahip olmaları asli bir unsurdur.